Herhaalde bewegingen

Ontdek de wetgeving

Beoordeel de werkplek

Maak de werkplek ergonomisch

Informeer je werknemers over goede houdingen

Ontdek welke impact werkbeleving kan hebben

Hulp nodig?

Ontdek de wetgeving

Risico-evaluatie

Voer als werkgever steeds een risicoanalyse uit wanneer je werknemers veelvuldig dezelfde bewegingen moeten uitvoeren. Begin met de mogelijke risico’s in kaart te brengen. Hou daarbij rekening met de werkhouding, de noodzakelijke kracht, de frequentie van handelingen, … In de rubriek ‘Beoordeel de werkplek’  vind je enkele vragen die je op weg kunnen helpen.

In de Codex over het welzijn op het werk, Boek V, Titel 3 - Trillingen, staan specifieke actie- en grenswaarden geformuleerd. 

Wanneer je werknemers regelmatig gereedschap met trillingen (zoals een slagmoersleutel, boorhamer, …) moeten hanteren, worden de handen en armen bijkomend belast. Als werkgever moet je het risico op overbelasting door deze hand-armtrillingen analyseren. In de wetgeving staan specifieke actie- en grenswaarden geformuleerd (Art. V.3-3).

Structurele maatregelen

Bestaat er een risico op overbelasting dan neem je als werkgever best de nodige maatregelen om dit risico te vermijden of te beperken. Creëer eerst een veilige werkomgeving (Art. I.2-7 - zie ‘Maak de werkplek ergonomisch’). De werkuitrusting moet comfortabel en ergonomisch zijn (Art. V.3-12 - zie ‘Maak de werkplek ergonomisch’). Ook bepaalde organisatorische maatregelen (zoals jobrotatie) kunnen helpen (Art. VIII.3-4 - zie ‘Maak de werkplek ergonomisch’).

Opleiding en instructie

Na optimalisatie van de werkomstandigheden, voorzie je best een praktische opleiding of instructies. Zo leren je werknemers hoe ze hun werkomstandigheden én hun eigen handelen zelf kunnen optimaliseren (zie ‘Informeer de werknemers over goede houdingen’).

Gezondheidsbeoordeling

Voor een werknemer van start gaat in zijn nieuwe functie waarin herhaaldelijk dezelfde bewegingen uitgevoerd moeten worden, moet hij een voorafgaande gezondheidsbeoordeling ondergaan. Dit onderzoek dient nadien periodiek herhaald te worden (3-jaarlijks voor een werknemer jonger dan 45 jaar en jaarlijks voor een werknemer ouder dan 45 jaar).

Ben je geïnteresseerd in de wetgeving hierover? Je vindt ze terug in de Codex Welzijn op het Werk, Boek VIII, Titel 3. Je kan deze tekst raadplegen op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg.

Beoordeel de werkplek

Als werkgever is het belangrijk om je een beeld te vormen in welke mate je werknemers een risico lopen op overbelasting door het herhaald uitvoeren van dezelfde bewegingen. Onderstaande vragen helpen je hierbij:

  • Moet je werknemer langdurig (> 1 uur per shift) dezelfde bewegingen uitvoeren of zijn de taken voldoende gevarieerd?
  • Is er veel kracht nodig om de bewegingen uit te voeren?
  • Bevinden de handen, polsen en onderarmen zich regelmatig of langdurig in een oncomfortabele positie?
  • Heeft je werknemer een goede grip op de onderdelen of werktuigen?
  • Moet hij regelmatig ver of hoog reiken?
  • Bevinden de romp en nek zich in een neutrale positie of zijn deze regelmatig of langdurig voorover gebogen?
  • Is er langdurige blootstelling aan hand-armtrillingen?
  • Is er voldoende verlichting?

Met bovenstaande vragen heb je zicht gekregen op de ergonomische knelpunten. En nu? In de rubrieken ‘Maak de werkplek ergonomisch’ en ‘Informeer de werknemers over goede houdingen’ vind je enkele oplossingen.

Maak de werkplek ergonomisch

Je kent nu de ergonomische struikelblokken door de vragen bij ‘Beoordeel je werkplek’ te beantwoorden. Ga in de eerste plaats op zoek naar oplossingen voor meer ergonomische werkomstandigheden. Hoog tijd om inspiratie op te doen.

Vermijd herhaalde bewegingen

Hoewel herhaalde bewegingen onvermijdelijk zijn op de werkvloer, doe je er goed aan om ze te vermijden of te beperken. Dus:

  • Automatiseer het proces waar mogelijk.

    Bijvoorbeeld, in onderstaande foto wordt gewerkt met een machine die het deeg automatisch opbolt.

    De foto illustreert een werknemer die een machine gebruikt die het deeg automatisch opbolt.

  • Zorg voor afwisseling in het takenpakket.

    Krijgen je werknemers een gespecialiseerd takenpakket, dan zullen dezelfde werknemers steeds dezelfde handelingen moeten uitvoeren. Bij afwisselende taken wordt het lichaam minder eenzijdig belast. En het levert nog een bijkomend voordeel op ook! Met minder gespecialiseerde taken op de werkvloer, kan je ook eenvoudiger afwezigheden opvangen.

  • Voer jobrotatie in.

    Het takenpakket binnen een functie wordt best divers samengesteld: iedereen behoudt zijn functie met de vastgelegde taken en voert geen andere functie uit. Slaag je daar onvoldoende in, schakel dan over naar jobrotatie: er wordt gewisseld tussen verschillende functies, die elk een apart takenpakket inhouden. Opgelet! Jobrotatie is pas effectief bij een duidelijke variatie in de taken van een bepaalde functie.

    Wanneer je je werknemer van een werkpost met veel herhaalde handelingen laat doorschuiven naar een andere werkpost met gelijkaardige herhaalde handelingen, zal het risico op overbelasting natuurlijk niet veel afnemen.

  • Gun je werknemer voldoende rustpauzes.

Verbeter de positie van romp / nek

Werkhoogte

Bij intensieve en vaak herhaalde handelingen is het belangrijk om aan een correcte hoogte te werken, zodat je lichaam zich zo veel mogelijk in een neutrale positie bevindt. Hou hierbij rekening met het soort handelingen en de kracht die je hiervoor nodig hebt:

  • Bij een precisietaak bevindt de functionele werkzone zich best op dezelfde hoogte als de elleboog of zelfs 5 à 10 cm hoger (A). Zo heeft de werknemer een correct zicht op het werkobject en behoudt hij nog steeds een neutrale positie in schouders en armen.
  • Wanneer precisie niet nodig is en/of meer kracht ingezet moet worden, vinden de handelingen best 5 à 10 cm onder de elleboog plaats (B).
  • Echt zware taken worden best steeds staand uitgevoerd. Om optimaal kracht te kunnen zetten, vinden je handelingen best 20 cm onder de elleboog plaats (C).

De afbeelding verwijst naar de situaties A, B en C, waarin de werktafel telkens op een andere hoogte staat, aangepast aan de verschillende werktaken (precisietaak, krachtiger werk of zwaar werk).

Dit is een slecht voorbeeld, er staat een rood kruis op de foto. De werknemer neemt geen neutrale houding aan met haar handen en armen. De rechterarm is te hoog gebogen, ter hoogte van de schouder, en de hand is ter hoogte van de pols gebogen.Dit is een slecht voorbeeld, er staat een rood kruis op de foto. Een kapper knipt het haar van de klant niet vanuit een neutrale positie. Zijn linkerarm is boven zijn schouder geheven.

Dit is een goed voorbeeld, er staat een groen vinkje op de foto. De werknemer neemt een neutrale houding aan met haar handen en armen.Dit is een goed voorbeeld, er staat een groen vinkje op de foto. Een kapper knipt het haar van de klant op een correcte manier, met zijn handen en armen in een neutrale positie.

Het is echter niet altijd mogelijk om je taken op een optimale werkhoogte uit te voeren.

Soms bepaalt je omgeving de werkhoogte (zoals bij oogsten). Met behulp van gerichte aanpassingen en hulpmiddelen (bv. kniebescherming) kun je de werkhoogte en -houding wel al gevoelig verbeteren.

Dit is een goed voorbeeld, er staat een groen vinkje op de foto. Het is een detailfoto van het been van een werknemer. De werknemer gebruikt kniebescherming.Dit is een goed voorbeeld, er staat een groen vinkje op de foto. Een werknemer zit op zijn knieën om planten te verzorgen.

Reikafstand

Alle handelingen vinden best plaats in een comfortabele werkzone, zodat de werknemer steeds een neutrale houding in romp en schouders behoudt. De aanbevolen reikafstand varieert en is afhankelijk van het aantal keer dat je naar een object moet reiken:

  • Handelingen die zeer frequent of continu moeten uitgevoerd worden: reikafstand < 30 cm
  • Minder frequente handelingen: reikafstand < 45 cm
  • Zelden uitgevoerde handelingen: reikafstand < 60 cm

Het schema illustreert via verschillende kleurzones, van donker naar licht, de geschikte reikafstand per aard van de werktaak: van dichtbij de persoon voor continu werk, vervolgens frequent werk en tenslotte incidenteel werk. Hier mag de reikafstand groter zijn. Dit is de lichtste kleur.

De foto laat de armen en handen van een arbeider zien die deeg kneedt op een goede afstand, dicht bij hem.

Verbeter de positie van handen/polsen/onderarmen

Ergonomisch gereedschap zorgt ervoor dat de positie van je handen en polsen zo neutraal mogelijk is. Denk eraan om bij de aankoop van gereedschap onze tips te raadplegen.

  • Gewicht

    Met licht en compact gereedschap kan je de belasting van hand- en armspieren verminderen. Hoe lichter en compacter, hoe beter! Voor zwaarder gereedschap kan een ophangsysteem het werk aanzienlijk verlichten.

  • Handvat

    Voor een krachtige en comfortabele grip, bedraagt de diameter van een cilindervormig handvat best ongeveer 4 cm. Door het handvat loodrecht ten opzichte van de kracht te positioneren, zal de pols zich in een meer neutrale positie bevinden.

    Dit is een goed voorbeeld, er staat een groen vinkje op de foto. Een hand houdt een mes vast met een cilindervormig handvat waardoor een krachtige en comfortabele grip mogelijk is.Dit is een slecht voorbeeld, er staat een rood kruis op de foto. Een hand houdt een mes vast, maar zonder geschikt handvat.

    Opgelet! Bij voorgevormde handvaten voor de vingers, zorgt bovenstaande methode vaak voor onaangename druk en wrijving op de vingers. Hoe ziet een handvat er het best uit?

    • een eenvormige ronde of ovale vorm
    • voldoende lang en lichtjes gekromd (zodat alle vingers er comfortabel rond kunnen worden gepositioneerd)
    • niet te glad want dan is er meer kracht nodig om het te bedienen. Zorg voor een handvat met voldoende wrijving (zoals rubber).
  • Handschoenen

    Handschoenen zijn vaak noodzakelijk om de handen te beschermen tegen letsels, maar ze moeten aangepast zijn aan de taak. Anders zal de grip op het materiaal of het werkstuk verminderen, waardoor onnodige spierkracht zal moeten ingezet worden.

Beperk de hand-armtrillingen

Hoewel hand-armtrillingen onvermijdelijk zijn op de werkvloer, doe je er goed aan om deze trillingen zoveel mogelijk te beperken door:

  • bij de aankoop van het materiaal rekening te houden met:
    • het vermogen, aangepast aan het werk (vaak ook bepalend voor het gewicht)
    • de vormgeving, aangepast aan de taak (richting van het handvat)
    • de technische vooruitgang in lagere emissies voor machines en werktuigen (hamer, beitel, schop, boren, schijven, …).

    Op de foto is een slijpschijf en twee armen te zien die de slijpschijf comfortabel kunnen vasthouden aan twee handvaten.

  • belastende houdingen te vermijden
  • het risico op verkeerde bewegingen bij het gebruik van trillende machines te beperken
  • de fysieke kracht van de werknemer te beperken
  • een passend onderhoudsprogramma en afvoer van gebruikt materiaal te regelen
  • de blootstellingsduur te verkorten door bijvoorbeeld:
    • jobrotatie: een functionele afwisseling in taken, van taken zonder naar taken met blootstelling aan deze trillingen (en omgekeerd)
    • werkafspraken: werken met 2 en regelmatig afwisselen

Verlichting

Is er onvoldoende verlichting, dan gaat dit ten koste van de kwaliteit van het werk en het comfort van je werknemer. Hoe kun je je verlichting optimaliseren? In de eerste plaats bereik je dit met de algemene verlichting, maar voor precisietaken kan een bijkomende lokale verlichting soms gewenst zijn. Zorg steeds voor voldoende basisverlichting, zodat er geen te grote contrasten ontstaan. De vormgeving van de armatuur en de positionering van de verlichting moeten verblinding tegengaan. Specifieke richtlijnen staan beschreven in de wetgeving (Art. III.1-31 tot III.1-33; Bijlage III.1-2).

Informeer je werknemers over goede houdingen

Als werkgever moet je de werknemers informeren over hoe ze zelf de fysieke belasting van hun werk kunnen beperken (Art. VIII.3-7). Hieronder geven we alvast enkele tips voor je werknemers:

  • Zorg voor voldoende afwisseling in taken
  • Zorg voor variatie in je werkhouding

    Zo kan je 30 minuten zitten afwisselen met 15 minuten staand werken.

  • Organiseer je werkplek
    • Plaats bijvoorbeeld de veel gebruikte materialen in je buurt zodat je niet ver moet reiken
    • Pas de hoogte van je werkblad aan, rekening houdend met jouw postuur en taken (hierbij hou je rekening met het soort handelingen dat je uitvoert en de kracht die je hiervoor nodig hebt)
    • Stel je werkstoel correct in.
  • Gebruik de correcte hulpmiddelen en materialen

    Neem bijvoorbeeld geen zware slagmoersleutel wanneer een lichter model (met lagere trillingswaarden) ook volstaat en gebruik de hulpmiddelen correct.

  • Neem voldoende pauzes en zorg voor een aangepast werkschema met aandacht voor herstel en recuperatie

Ontdek welke impact werkbeleving kan hebben

Onderzoek toont aan dat werknemers die een hoge werkdruk en weinig autonomie ervaren, en op weinig steun van collega’s en leidinggevenden kunnen rekenen een hogere kans hebben om lichamelijke klachten te ontwikkelen. Psychosociale factoren spelen dus ook een rol in de ontwikkeling van lichamelijke klachten. Voor meer informatie, ga naar het thema Psychosociale risico's (PSR) op BeSWIC (Belgisch kenniscentrum over welzijn op het werk).

Wat kan je doen als werkgever?

Verlaag de werkdruk

Hoge werkdruk is een oorzaak van overspanning en stress, wat tot lichamelijke klachten kan leiden. Neem volgende stappen:

  • Pik de signalen vroegtijdig op. Let op vermoeidheid, te veel overwerk of deadlines die niet gehaald worden.
  • Geef je werknemers de ruimte om een goede planning op te stellen. Zorg dat ze prioriteiten bepalen en hun taken spreiden.
  • Geef je werknemers de ruimte om ‘neen’ te zeggen als ze het al druk hebben.
  • Denk niet te vlug: ‘dit is van voorbijgaande aard’ wanneer het werktempo hoog ligt.
  • Las na een drukke periode een rustige periode in.
  • Voeg voldoende pauzes in. Zo onderbreek je intensieve werkperiodes. Moedig iedereen aan om de middagpauze te nemen en geef zelf het goede voorbeeld.
  • Zorg voor afwisseling in het takenpakket. Dat maakt dat je werknemer kan kiezen tussen een veeleisende en een minder belastende taak.
  • Bevorder de samenwerking tussen collega’s. Zo staan ze er niet alleen voor en wordt de druk verdeeld.
  • Bespreek de werkdruk regelmatig tijdens overlegmomenten. Pols of je werknemer het werk nog aankan. Ga samen op zoek naar oplossingen.

Zorg dat collega’s hun werk zelf organiseren

Stress verlaagt wanneer werknemers hun eigen werk kunnen plannen, hun eigen opdrachten kunnen kiezen, hun manier van werken kunnen variëren, … Men noemt dit autonomie.

  • Pols of je werknemers nood hebben aan meer autonomie. Bespreek op welke momenten ze zelf beslissingen willen nemen en wanneer ze liever willen dat er van hogerhand beslist wordt. 

Verhoog de steun van collega’s en van de leidinggevende

  • Zorg voor een collegiale sfeer op het werk. Stimuleer bijvoorbeeld informele babbels op de werkvloer door samen te lunchen. Geef zelf het goede voorbeeld.
  • Moedig je werknemers aan om elkaar te helpen en hulp te vragen indien nodig.
  • Zorg dat geschillen uitgesproken worden. Zo vermijd je conflictsituaties.
  • Zorg ervoor dat je werknemers zich gewaardeerd voelen door een compliment te geven wanneer ze goed werk geleverd hebben.

Hulp nodig?

In de eerste plaats kan je intern hulp vragen aan je medewerkers. Gesprekken met mensen van verschillende afdelingen / teams kunnen helpen om problemen aan het licht te brengen en om samen oplossingen te vinden, zodat de arbeidsomstandigheden verbeterd kunnen worden.

Verder zijn er verschillende tools gratis beschikbaar om u te helpen:

Publicaties

Publicaties op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg:

Filmpje

Filmpje van Napo op YouTube: Napo in... vertil je niet!

Websites

Voor meer informatie of voor ondersteuning bij het uitvoeren van preventieve acties kan je terecht bij je externe dienst voor preventie en bescherming op het werk. Op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg staat een overzicht van de erkende externe diensten.


Afbeeldingen

Copyright PREVENT voor de meerderheid van de afbeeldingen.